Inwestycje publiczne wyższego dobra – jakie skutki niesie za sobą proces wywłaszczenia?

Wywłaszczenie to przymusowe pozbawienie właścicieli praw przysługujących do nieruchomości. Dokonuje się go na cele publiczne, na podstawie decyzji administracyjnej. W procesie tym prawo do nieruchomości zostaje przeniesione na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego

Przepisy dotyczące prowadzenia wywłaszczeń zostały określone w Ustawie o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych z dnia 10 kwietnia 2003 roku, zwanej specustawą drogową. Początkowo miała ona dotyczyć jedynie budowy dróg krajowych, ale ustawodawca po wielokrotnych zmianach znacznie rozszerzył zakres jej stosowania. Wywłaszczenie jest najdalej posuniętym i najbardziej dotkliwym ograniczeniem prawa własności. Jest ono dopuszczalne tylko wtedy, gdy dokonuje się go w celu realizacji inwestycji publicznych wyższego dobra i jeśli za odebrane nieruchomości zostanie wypłacone odszkodowanie rekompensujące straty.

Krótko o formalnościach

Decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji poprzedzonej wywłaszczeniem nieruchomości wydawana jest na wniosek właściwego zarządcy drogi. W zależności od rodzaju inwestycji może wydać ją wojewoda lub starosta w terminie 90 dni od dnia złożenia wniosku. Po uprawomocnieniu się decyzji wszyscy właściciele nieruchomości, na których terenie realizowana będzie inwestycja otrzymują zawiadomienie o wszczęciu postępowania. Ponadto informacja obwieszczana jest w urzędzie wojewódzkim lub starostwie powiatowym i publikowana w Biuletynie Informacji Publicznej oraz lokalnej prasie. Jeśli na nieruchomościach objętych wywłaszczeniem ustanowione są ograniczone prawa rzeczowe lub prawo użytkowania wieczystego, z dniem uprawomocnienia się decyzji wygasają. Jeżeli ustanowiona jest na nich hipoteka, potrzebna część odszkodowania zostaje przeznaczona na spłatę wierzytelności wraz z odsetkami. Termin wydania nieruchomości nie może być krótszy niż 120 dni od dnia, w którym decyzja stała się ostateczna. Od decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej przysługuje odwołanie do organu wyższego, którym jest w zależności od okoliczności wojewoda lub minister właściwy do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa.

Za utraconą nieruchomość należy się odszkodowanie

Za procesem wywłaszczenia często kryją się niezliczone tragedie ludzi, którzy tracą dach nad głową, a niejednokrotnie cały dorobek życia. Ustawodawca w specustawie z 2003 roku określił zasady przyznawania rekompensaty za stracone nieruchomości. I tak wysokość odszkodowania zgodnie z ustawą ustalana jest na podstawie wartości nieruchomości, którą określa uprawniony do tego rzeczoznawca majątkowy. Stan nieruchomości przyjmowany jest na dzień, w którym wydane zostało zezwolenie na realizację inwestycji. Jeśli dotychczasowy właściciel nieruchomości nie odwołuje się od decyzji i wyda nieruchomość niezwłocznie (nie później niż 30 dni od momentu określenia terminu wydania decyzji) wysokość odszkodowania zostaje powiększona o kwotę 5 proc. wartości nieruchomości. W przypadku, gdy wywłaszczeniem objęta jest nieruchomość pełniąca funkcje mieszkaniowe (dom jednorodzinny lub budynek, w którym wyodrębnione zostały lokale) odszkodowanie podwyższa się o dodatkowe 10 000 zł. Rekompensaty wypłacane są jednorazowo w terminie 14 dni od momentu wydania nieruchomości. Może się zdarzyć tak, że decyzji nadany zostanie rygor natychmiastowej wykonalności. Wówczas decyzję ustalającą wysokość odszkodowania wydaje się w terminie 60 dnia od dnia wydania decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej. W tej sytuacji osobom uprawnionym do otrzymania rekompensaty, wypłaca się zaliczkę w wysokości 70 proc. odszkodowania w terminie 30 dni od momentu złożenia wniosku.

Wywłaszczenia w życiu

Specustawa jest korzystana przede wszystkim z punktu widzenia drogowców, ponieważ jej przepisy umożliwiają szybkie rozpoczęcie inwestycji. Niestety właściciele wywłaszczanych nieruchomości pomimo przewidzianych odszkodowań często zostają pokrzywdzeni. Zdarza się, że na wypłacenie rekompensaty muszą czekać nawet kilka lat. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, kiedy odszkodowanie za wywłaszczoną nieruchomość obejmuje kilku właścicieli. Wystarczy, że jeden z nich będzie niezadowolony z decyzji i się od niej odwoła. Wówczas proces sądowy wstrzymuje wywłaszczenie i uniemożliwia wypłacenie należności pozostałym osobom, które nie mają żadnych zastrzeżeń do proponowanej kwoty odszkodowania. W podobnej sytuacji byli między innymi właściciele nieruchomości przeznaczonych do wywłaszczenia przy ulicy Marsa w Warszawie. Urzędnicy długi czas nie byli w stanie przejąć kilkudziesięciu domów, ponieważ część właścicieli zaskarżyła decyzję o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej. Inną często występującą przyczyną opóźnień w wypłacie odszkodowań są także błędy popełniane przez urzędników lub rzeczoznawców. Przyznawane kwoty są notorycznie zaniżane lub zawyżane ze względu na błędy w wycenach. Niejednokrotnie zdarza się także, że nieruchomości przejmowane są w asyście policji, ponieważ właściciele nie chcą dobrowolnie zgodzić się na oddanie swojej własności. Teoretycznie wojewoda ma 30 dni na przyznanie odszkodowania. Niestety w kilkunastoletniej już historii wywłaszczeń nieruchomości na podstawie specustawy wielokrotnie zdarzały się sytuacje, że decyzję o odszkodowaniu wydawano nawet po dwóch latach.

Karolina Tomala