Klauzule niedozwolone w umowach deweloperskich

Klauzula niedozwolona (abuzywna) to termin, który coraz częściej znany jest świadomym swych praw klientom. W przypadku tak poważnego przedsięwzięcia, jakim jest zakup nieruchomości mieszkaniowej, powinniśmy za wszelką cenę się upewnić, że umowa, jaką podpisujemy będzie od nich wolna

Klient podpisujący umowę z podmiotem o silniejszej pozycji ma ograniczoną możliwość negocjowania umowy lub czasami nie ma jej wcale  Taka sytuacja często dotyczy wzorców umów stosowanych przez firmy deweloperskie. Silniejsza pozycja jednego z kontrahentów sprzyja konstruowaniu umowy w sposób jednostronny, poprzez narzucenie klientowi zapisów, które nie są dla niego korzystne.  Dlatego kodeks cywilny stanowi, że postanowienia, które nie zostały uzgodnione indywidualnie, nie wiążą konsumenta, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający jego interesy.

Aby uznać konkretne postanowienie umowy za klauzulę niedozwoloną, muszą zostać spełnione łącznie następujące warunki:

• wzorzec umowy funkcjonuje z udziałem konsumentów;
• postanowienie umowy nie było uzgadniane indywidualnie z konsumentem (tj. gdy nie miał on realnego wpływu na treść umowy);
• postanowienie kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy;
• postanowienie nie określa głównych świadczeń stron, w tym ceny lub wynagrodzenia, jeśli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Najczęściej spotykane klauzule abuzywne w umowach deweloperskich:

1. Klauzule waloryzacyjne (Sposób w jaki deweloperzy przedstawiają cenę końcową za nieruchomość powinien być jasny, precyzyjny i nie budzący wątpliwości. Wprowadzenie klauzul waloryzacyjnych skutkuje trudnościami w jednoznacznym określeniu ceny. Ponadto postanowienia umowy nie mogą przyznawać przedsiębiorcy możliwości podwyższenia ceny bez uprawnienia konsumenta do odstąpienia od niej), np.  „Koszty budowy 1 m kw. powierzchni całkowitej może się zmienić w zależności od wzrostu czynników cenotwórczych i budowlanych mających wpływ na koszt budowy”.

2. Postanowienia dotyczące wpłat dokonywanych przez konsumentów przed zawarciem umowy deweloperskiej (Stosowane w przypadku tzw. umów rezerwacyjnych, w zamian za określoną opłatę rezerwacyjną konsument dostaje jedynie prawo pierwokupu danego lokalu), np. „W przypadku odstąpienia od umowy rezerwacyjnej przez zlecającego przysługuje mu zwrot wpłaconej kwoty pomniejszonej o 10 proc. w ciągu 30 dni od złożenia pisemnej rezygnacj”i.

3. Zapisy wyłączające lub ograniczające odpowiedzialność deweloperów za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy (Obie strony odpowiadają, za każde naruszenie postanowień umownych, a przede wszystkim nie mogą wyłączać w drodze umowy swojej odpowiedzialności za niedochowanie należytej staranności przy wykonywaniu zobowiązania. Ograniczenia te mogą dotyczyć zwłoki w realizacji inwestycji albo wydania kupującemu nieruchomości, niewykonania lub nienależytego wykonania umowy np. dopiero po spełnieniu odpowiednich przesłanek, rękojmi za wady fizyczne nieruchomości), np. „Drobne usterki, które nie mają wpływu na możliwość użytkowania przez Inwestora przedmiotu umowy nie stanowią podstawy wstrzymania odbioru końcowego. Zaistnienie takich usterek strony ujawnią w protokole odbioru końcowego, w którym wyznaczą dodatkowy termin ich usunięcia”.

4. Klauzule przyznające deweloperom prawo do jednostronnej zmiany umowy lub istotnych cech świadczenia bez ważnej przyczyny wskazanej w umowie (Deweloper powinien wykonać umowę zgodnie z jej treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu. Niekiedy w praktyce przysparza to przedsiębiorcy wiele trudności, chociażby ze względu na decyzje administracyjne albo wymogi urbanistyczno-architektoniczne. To powoduje, że deweloperzy sami dokonują zmian w zawartym przez nich zobowiązaniu bez zgody konsumenta, np. przedłużają termin zawarcia umowy przenoszącej własność nieruchomości, zmieniają projekty budynków mieszkalnych. O ile zmiana umowy lub istotnych cech świadczenia jest przewidziana w przepisach kodeksu cywilnego, to może ona mieć miejsca tylko w przypadku zaistnienia ważnych przyczyn wskazanych w tej umowie i nie może być to zmiana o charakterze jednostronnym.) np. „Spółdzielnia zastrzega możliwość dokonania zmian w projekcie architektonicznym w przypadkach uzasadnionych względami technicznymi”.

5. Postanowienia nakładające wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty kary umownej (odstępnego) na wypadek rezygnacji z zawarcia umowy (W przypadku niezawarcia lub niedojścia do skutku umowy przyrzeczonej strony mogą przewidzieć w umowie obowiązek zapłaty kary umownej. Obowiązek ten jednak, zgodnie z zasadą równości stron, dotyczy zarówno dewelopera, jak i konsumenta. Niedopuszczalne jest nałożenia kary umownej jedynie na konsumenta albo nałożenia kary umownej na obie strony, przy czym wysokość jej w odniesieniu do kupującego jest rażąco wygórowana.), np. „Spółka może wypowiedzieć niniejszą umowę w sytuacji, gdy: (…) Kupujący nie przystąpi w terminie wskazanym przez Spółkę do zawarcia Umowy Przyrzeczonej (…). W takim przypadku Spółka zobowiązuje się zwrócić Kupującemu wpłacone przez niego kwoty na poczet ceny sprzedaży Lokalu Mieszkalnego pomniejszone o naliczoną karę umowną w wysokości 10 proc. Ceny Netto Lokalu Mieszkalnego, w trybie przewidzianym w par. 2 ust. 9 Umowy”.

6. Klauzule przyznające deweloperom prawo rozwiązania umowy w przypadku niespełnienia przez konsumenta świadczenia pieniężnego w terminie (W przypadku niewykonania zobowiązania wierzycielowi przysługuje żądanie odsetek za zwłokę oraz naprawienia szkody na zasadach ogólnych. Innym rozwiązanie w sytuacji zwłoki w wykonaniu umowy jest wyznaczenia dodatkowego terminu z zagrożeniem, że po jego bezskutecznym upływie odstąpi od umowy. Niestety w wielu wypadkach jest tak, że deweloper przyznaje sobie prawo w stosunku do konsumenta, który nie dokonał zapłaty ceny lub jej raty w terminie, odstąpienia od umowy z jednoczesną zapłatą wysokiej kary umownej.), np. „W razie niezapłacenia przez Kupującego I raty w terminie określonym w ust. 5 lit. a) Spółce przysługuje prawo odstąpienia od zawartej umowy, a Kupującemu nie przysługują żadne roszczenia względem Spółki”.

7. Postanowienia zastrzegające wydłużone terminy zwrotu konsumentowi środków pieniężnych

8. Zapisy uzależniające rozliczenie w przypadku rozwiązania umowy od podpisania umowy z innym nabywcą nieruchomości (Nie ma żadnych przesłanek, dla których rozliczenie stron po odstąpieniu od umowy przez konsumenta miałoby nastąpić dopiero po znalezieniu nowego nabywcy, a nawet wpłaceniu przez niego odpowiednich środków finansowych. A zatem postanowienie w takim kształcie uzależnia odpowiedzialność dewelopera za spełnienie świadczenia polegającego na wypłacie konsumentowi wniesionej przez niego kwoty od tego, czy znajdzie on inny podmiot gotowy do nabycia mieszkania, z którego zrezygnował konsument.), np. „W tym przypadku Sprzedawca zwraca Kupującemu dokonane wpłaty pomniejszone o wartość kary umownej. Zwrot wymienionych kwot dla Kupującego nastąpi w ciągu 14 dni po sprzedaży przez Sprzedawcę osobie trzeciej przedmiotowego lokalu mieszkalnego i wystawieniu faktury korygującej – nie później jednak niż w ciągu 9 miesięcy od daty rozwiązania umowy.

9. Klauzule przyznające deweloperom prawo do stwierdzenia skuteczności doręczenia pism (O tym czy druga strona, w tym przypadku konsument, odebrał oświadczenia w taki sposób, że mógł się z nim zapoznać, nie może decydować deweloper i wprowadzać ograniczeń w postanowieniach umowy.), np. „Strony ustalają zgodnie, że wysłanie przez nie na adresy podane w niniejszej umowie listu poleconego lub przesyłki kurierskiej będzie uważane za ich skuteczne powiadomienie”.

10. Postanowienia wprowadzające zarząd nad nieruchomością (Powszechną praktyką deweloperów jest wprowadzanie do wzorców umowy postanowień stanowiących, że zarządcą nieruchomości przez okres wskazany w umowie będzie deweloper lub podmiot przez niego wskazany. W ten sposób konsument pozbawiany zostaje prawa do swobodnego określenia w umowie o ustanowieniu odrębnej własności lokali albo w umowie zawartej później w formie aktu notarialnego określenia sposobu zarządu nieruchomością wspólną, a w szczególności powierzenia zarządu osobie fizycznej albo prawnej.), np. „Kupujący wyraża zgodę na powierzenie zarządu i administracji budynku na okres nie krótszy niż dwa lata zarządcy wskazanemu przez Dewelopera, licząc od dnia uzyskania decyzji o pozwoleniu na użytkowanie budynku”.

11. Zapisy dotyczące przetwarzania danych osobowych

12. Klauzule uprawniające deweloperów do jednostronnego odbioru wybudowanej nieruchomości lub jednostronnego stwierdzenia jej zgodności z zawartą umową (Sprzeczne z dobrymi obyczajami są postanowienia, które przewidują, że jeżeli konsument nie stawi się w wyznaczonym terminie w celu protokolarnego obioru nieruchomości, deweloper jest uprawniony do jednostronnego jej odbioru i stwierdzenia, że wybudowana przez niego nieruchomość jest zgodna z umową. Jednocześnie w umowach zamieszczane są zastrzeżenia, że takie działanie jest jednoznaczne z wykonaniem przez dewelopera umowy w tym zakresie. Niekiedy deweloperzy sporządzają jednostronnie protokół, który traktowany jest jako protokół odbioru podpisany przez obie strony.), np. „Jeżeli Klient nie stawi się w celu odbioru Przedmiotu Sprzedaży w drugim terminie, Lokal będzie uważany za odebrany przez Klienta bez zastrzeżeń”.

13. Klauzule wyłączające jurysdykcję sądów polskich lub narzucające rozpoznanie sprawy przez sąd, który nie jest właściwy.

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów regularnie kontroluje wzorce umów stosowanych przez różne podmioty, miedzy innymi przez deweloperów, ale także przez banki, dostawców mediów etc. Jeśli kontrola UOKiK wykaże zapisy naruszające zbiorowy interes klienta, kierowany jest pozew do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK). Postanowienia umowne uznane prawomocnym wyrokiem SOKiK za niedozwolone są wpisywane do rejestru klauzul niedozwolonych (można znaleźć go na stronie http://www.uokik.gov.pl/pl/ochrona_konsumentow/niedozwolone_klauzule/) i od momentu wpisania ich stosowanie w umowach z konsumentami jest zakazane. Tenże rejestr prowadzony jest w oparciu o prawomocne wyroki uwzględniające powództwa przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Warszawie.

Zgodnie z art. 479 Kpc, powództwo do Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, o uznanie postanowień wzorca za niedozwolone może wytoczyć każdy, kto według oferty pozwanego mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą postanowienie, którego uznania za niedozwolone żąda pozwem (w praktyce może uczynić to każdy potencjalny nabywca mieszkania od dewelopera, niezwiązany z nim jeszcze umową, jak również organizacja konsumencka lub rzecznik praw konsumentów). Odnośnie do terminu, w jakim można wystąpić z żądaniem uznania postanowień wzorca za niedozwolone, to możliwe jest wniesienie powództwa również wtedy, gdy pozwany zaniechał już stosowania kontrowersyjnego postanowienia, pod warunkiem że od zaniechania nie minęło 6 miesięcy. W razie uwzględnienia powództwa Sąd w treści wyroku przytoczy postanowienie wzorca uznane za niedozwolone oraz zakaże ich wykorzystywania. Na podstawie tego typu wyroków Prezes UOKiK prowadzi rejestr postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone. Ważne jest, iż zgodnie z art. 479 Kpc wyrok prawomocny ma skutek względem osób trzecich od momentu wpisania niedozwolonego postanowienia do rejestru.

Co istotne, Sąd Najwyższy uznał, że praktyką naruszającą zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art.23a (obecnie art. 24 ustawy z dnia 16.02.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów) „jest stosowanie identycznej klauzuli jak wpisana do rejestru niedozwolonych postanowień umownych przez innego przedsiębiorcę, który nie był stroną lub uczestnikiem postępowania zakończonego wpisem danej klauzuli do rejestru”. W praktyce, w trakcie negocjacji z deweloperem, możemy powoływać się na rejestr niedozwolonych postanowień umownych, jeśli wydane decyzje dotyczą zapisów w umowach, a postępowanie nie dotyczyło danego dewelopera.

Co równie ważne, Sąd najwyższy podkreślił, że „praktyka naruszająca zbiorowe interesy konsumentów obejmuje również przypadki wprowadzania jedynie zmian kosmetycznych polegających na przestawieniu szyku wyrazów lub zastąpienia jednych wyrazów innymi, jeżeli tylko wykładnia postanowienia pozwoli stwierdzić, że jego treść mieści się w hipotezie zakazanej klauzuli. Stosowanie klauzuli o zbliżonej treści do klauzuli wpisanej do rejestru, która wywołuje takie same skutki godzi przecież tak samo w interesy konsumentów, jak stosowanie klauzuli identycznej, co wpisana do rejestru”.

Na etapie zapoznawania się z umową można zwrócić się o poradę do Rzecznika Praw Konsumenta albo do Federacji Konsumentów lub – odpłatnie – do kancelarii prawnej. W sytuacji gdy okaże się, że w umowie są zawarte klauzule niedozwolone, nie powinniśmy takiej umowy podpisywać. Idealnym rozwiązaniem jest zwrócenie deweloperowi uwagi, że dane zapisy są niedozwolone i powinny być z umowy usunięte. Jeśli deweloper tego nie zrobi, możemy postraszyć go, że złożymy zawiadomienie do UOKiK. Zawiadomienie musi mieć formę pisemną, wystarczy kilka zdań: w danej umowie znajduje się następująca niedozwolona klauzula z rejestru – i trzeba dołączyć umowę. Teoretycznie UOKiK może na takiego dewelopera nałożyć karę w wysokości do 10 proc. jego rocznego przychodu. Wielu klientów firm deweloperskich przekonało się jednak, że negocjacje z deweloperem rzadko przebiegają w tak idealny sposób. Oczywiście, najrozsądniej byłoby nie podpisywać takiej umowy i poszukać mieszkania u innego dewelopera. Trudno podejmuje się taką decyzję, bo przecież to konkretne mieszkanie najbardziej nam odpowiada i szukaliśmy go długo. Jeśli, mając świadomość i wiedzę, co do konkretnych zapisów zdecydujemy się jednak taką umowę podpisać, musimy pamiętać o podstawowej zasadzie: klauzule niedozwolone zawarte w umowie nie wiążą nas z mocy prawa. Po podpisaniu umowy powinniśmy napisać sprzeciw, co do konkretnych zapisów i doręczyć go deweloperowi za potwierdzeniem odbioru oraz zwrócić się do sądu powszechnego (rejonowego lub okręgowego) o uznanie danego postanowienia za niewiążące. Jeżeli deweloper będzie chciał wykorzystać klauzule niedozwolone – zadziała niezgodnie z prawem. W przypadku, gdy deweloper nie uwzględni naszych roszczeń, możemy ich dochodzić sądownie. W takiej sytuacji pomocą służą: Miejski lub Powiatowy Rzecznik Konsumentów, Federacja Konsumentów oraz Stowarzyszenie Konsumentów Polskich.

Doświadczenie jednak uczy, że pomimo uznania konkretnego zapisu za klauzulę niedozwoloną, takie zapisy są nadal stosowane. W tym miejscu należy przypomnieć starą jak świat, uniwersalną zasadę: umowy należy uważnie czytać zanim się je podpisze, a nie wtedy, kiedy pojawia się problem. Pocieszające jest jednak to, że obecnie to przede wszystkim deweloperzy śledzą publikowaną przez UOKiK listę klauzul abuzywnych. Dzieje się tak dlatego, że chcą oni uniknąć w przyszłości sporów z klientami, które mogą niekorzystnie odbić się na ich wizerunku. Nie zwalnia to jednak konsumentów z zachowania ostrożności i wnikliwej analizy umowy przed jej podpisaniem. Zalecana jest także konsultacja z prawnikiem.

Źródła:

Problematyka niedozwolonych postanowień umownych została uregulowana w:

– Dyrektywie Rady Nr 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych klauzul umownych w umowach zawieranych z konsumentami (Dz. U. Nr L 95 z 21 kwietnia 1993, s. 29 i następne);

– Ustawie z 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr 22, poz.271, z późn. zm.);

– Ustawie z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.);

– Ustawie z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, z późn. zm.);

– Rozporządzeniu Rady Ministrów z 19 lipca 2000 r. w sprawie wzoru rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone (Dz. U. Nr 62, poz. 723);

– Ustawie z 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (Dz. U. Nr 12, poz. 114, z późn. zm.);

– Ustawie z 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2003 r. Nr 86, poz. 804, z późn. zm.).

– Przykłady i interpretacje klauzul niedozwolonych zaczerpnięto z artykułu Anny Śmigulskiej „Niedozwolone postanowienia umowne w umowach deweloperskich”, opublikowanego na portalu wieszjak.pl 21.08.2008 r.